Boże Narodzenie w Szwajcarii

Boże Narodzenie (Weihnachten po niemiecku, Noël po francusku, Natale po włosku, Nadel po romansz) to w Szwajcarii jedno z najważniejszych i najbardziej rodzinnych świąt w roku. Ze względu na wielojęzyczny i zróżnicowany kulturowo charakter kraju, obchody te mogą różnić się w zależności od regionu i kantonu, jednak łączy je ciepła, przytulna atmosfera oraz przywiązanie do tradycji.

Poniżej przedstawiamy najważniejsze informacje o tym, jak Szwajcarzy celebrują okres świąteczny.

Okres Adwentu i przygotowania

Kalendarze adwentowe

Podobnie jak w wielu krajach Europy, w Szwajcarii popularne są kalendarze adwentowe (Adventskalender). Zarówno dzieci, jak i dorośli odliczają dni do Bożego Narodzenia, otwierając kolejne „okienka” z drobnymi słodyczami, obrazkami lub niewielkimi upominkami. Często organizowane są również żywe kalendarze adwentowe, polegające na tym, że codziennie w innym oknie domu czy siedziby instytucji odsłaniana jest dekoracja związana z Bożym Narodzeniem.

Dekoracje

W okresie poprzedzającym Boże Narodzenie Szwajcarzy przywiązują dużą wagę do dekoracji domów i przestrzeni publicznych. W oknach często pojawiają się lampiony, świeczki elektryczne lub gwiazdy papierowe. Na drzwiach wiesza się wieńce adwentowe, a wokół domu rozstawia nastrojowe lampki. Miasta i miasteczka prześcigają się w tworzeniu efektownych iluminacji, które rozświetlają zimowe wieczory.

Kiermasze i jarmarki

Grudzień w szwajcarskich miastach, takich jak Zurych, Berno czy Lozanna, obfituje w jarmarki świąteczne, na których można kupić rękodzieło, tradycyjne ozdoby choinkowe, świąteczne wypieki, sery, a także napić się gorącego wina (Glühwein lub Vin chaud), grzanego soku jabłkowego i skosztować lokalnych przysmaków.

Tego typu jarmarki uchodzą za obowiązkowy punkt w kalendarzu zimowych atrakcji – mieszkańcy i turyści tłumnie przybywają, by poczuć świąteczną atmosferę i zaopatrzyć się w prezenty.

Jarmarki Świąteczne w Zurychu
Zurych może poszczycić się kilkoma bożonarodzeniowymi jarmarkami, z których najbardziej znane to Christkindlimarkt na głównym dworcu kolejowym oraz Wienachtsdorf na Sechseläutenplatz. Christkindlimarkt uchodzi za jeden z największych krytych jarmarków w Europie – mieści ponad 140 stoisk z rękodziełem, ozdobami świątecznymi i lokalnymi specjałami kulinarnymi.
Wienachtsdorf, usytuowany tuż przy gmachu Opery (Opernhaus), oferuje niepowtarzalną, świąteczną aurę, liczne przysmaki oraz lodowisko. Każde z tych miejsc przyciąga rzesze odwiedzających, zapewniając różnorodne atrakcje i wrażenia.

Jarmarki Świąteczne w Bazylei
W Bazylei – jednym z najbardziej urokliwych miast w Szwajcarii – odbywają się dwa główne jarmarki bożonarodzeniowe: na Barfüsserplatz i Münsterplatz. Oba wyróżniają się bogactwem stoisk z dekoracjami świątecznymi, rękodziełem oraz regionalnymi specjałami. Barfüsserplatz słynie z tradycyjnych drewnianych straganów i nastrojowych dekoracji, natomiast Münsterplatz zachwyca malowniczym widokiem na katedrę i zabytkowe budynki okalające plac. Zarówno mieszkańcy, jak i turyści chętnie odwiedzają oba jarmarki, oddając się radosnej atmosferze i oczekiwaniu na święta.

Jarmarki Świąteczne w Genewie
Kosmopolityczna Genewa również organizuje efektowne jarmarki świąteczne. Najpopularniejszy z nich to ten na Place de la Fusterie, gdzie można kupić wyroby rzemieślnicze, dekoracje oraz spróbować lokalnych przysmaków. Sporym zainteresowaniem cieszy się także jarmark w Parc des Bastions, z karuzelą, ślizgawką i licznymi stoiskami z jedzeniem. Genewskie jarmarki odzwierciedlają wielokulturowy charakter miasta, oferując produkty i smaki z wielu zakątków świata.

Jarmarki w Lozannie
W Lozannie, kluczowym ośrodku francuskojęzycznej części kraju, świąteczne jarmarki zachwycają szczególną atmosferą. Najważniejszy z nich odbywa się na Place Saint-François, gdzie czekają rozmaite stoiska z regionalnymi produktami, rękodziełem i ozdobami. Dużą popularnością cieszy się także jarmark na Place de l’Europe, który gości koncerty, pokazy oraz szereg atrakcji dla najmłodszych. Te wydarzenia wyróżnia przyjazna, rodzinna aura i bogata oferta kulturalna, dzięki czemu przyciągają nie tylko mieszkańców, ale i licznych turystów.

Postać Świętego Mikołaja (Samichlaus) i inne zwyczaje

Samichlaus i Schmutzli

W niemieckojęzycznej części Szwajcarii 6 grudnia obchodzony jest dzień Samichlausa, czyli Świętego Mikołaja. W towarzystwie pomocnika Schmutzli, ubranego w ciemny habit, Samichlaus odwiedza dzieci, przynosząc im orzechy, mandarynki, czekoladki i pierniki (tzw. Lebkuchen lub Biberli). W niektórych regionach Szwajcarii francuskojęzycznej postać ta bywa nazywana Père Noël, a w Ticino – Babbo Natale.

Maszty z ozdobami (Weihnachtsbäume na zewnątrz)

Na wsiach i w mniejszych miejscowościach Szwajcarzy często dekorują nie tylko choinki w domach, ale i wysokie maszty lub drzewka ustawione na placu, ozdobione bombkami, łańcuchami świetlnymi czy słomianymi dekoracjami. Tworzy to charakterystyczny, alpejski klimat, szczególnie efektowny przy śnieżnej aurze.

Wigilia i Boże Narodzenie

Kolacja wigilijna

W większości domów kolacja wigilijna (24 grudnia) ma charakter rodzinny. Warto jednak pamiętać, że w wielu kantonach najważniejszym dniem świątecznym jest 25 grudnia, a sama Wigilia może nie być tak bardzo uroczysta, jak w Polsce. Niemniej często wigilijny wieczór mija na wspólnym śpiewaniu kolęd, czytaniu fragmentów Pisma Świętego, a zwłaszcza wspólnym biesiadowaniu.

Tradycyjne potrawy różnią się w zależności od regionu:

• W niemieckojęzycznej Szwajcarii popularne są fondue chinoise (cienkie plastry mięsa gotowane w bulionie) lub raklet (raclette) – roztopiony ser z dodatkami.
• We francuskojęzycznym regionie bardziej powszechna jest bûche de Noël (rolada biszkoptowa w kształcie polana drzewa), a na stole pojawić się może indyk lub kaczka.
• W Ticino (południowa część) częstym elementem kolacji mogą być dania z makaronów, szynki czy polenta podawana z sosami i serami.

Prezenty

W wielu domach rolę „Świętego Mikołaja” przejmuje postać zwaną Christkind (Dzieciątko Jezus), szczególnie w regionach niemieckojęzycznych, chociaż wpływy anglosaskie i wizerunek Santa Clausa/Weihnachtsmanna również stają się coraz popularniejsze. Prezenty najczęściej wręcza się w wieczór wigilijny (24 grudnia) lub w poranek 25 grudnia.

Pasterka

Podobnie jak w innych krajach o tradycji chrześcijańskiej, w Szwajcarii wierni udają się na Pasterkę (Mitternachtsmesse) – mszę o północy z 24 na 25 grudnia, szczególnie w kantonach o silnych korzeniach katolickich (np. Lucerna, Valais). Dla wielu rodzin jest to istotna część świątecznych uroczystości.

Dni świąteczne i ich znaczenie

• 25 grudnia (pierwszy dzień świąt) jest dniem wolnym od pracy we wszystkich kantonach. To czas na spotkania w gronie rodzinnym, odwiedzanie przyjaciół oraz wspólny odpoczynek.
• 26 grudnia (drugi dzień świąt) jest dniem ustawowo wolnym w większości, choć nie we wszystkich, kantonów. Często również spędza się go rodzinnie, nierzadko na świeżym powietrzu – w górach lub na spacerach po miastach.

Ważną cechą Bożego Narodzenia w Szwajcarii jest różnorodność obrządków i nacisk na regionalne zwyczaje. W jednych kantonach będzie się obchodzić święta bardziej uroczyście w Wigilię, w innych – główny akcent położony zostanie na poranek 25 grudnia.

Tradycyjne słodkości i wypieki

W Szwajcarii istnieje wiele rodzajów świątecznych ciasteczek (Weihnachtsguetzli) i wypieków, które goszczą na stołach przez cały grudzień:

• Mailänderli: kruche maślane ciasteczka często w kształcie gwiazdek, dzwonków czy aniołków.
• Zimtsterne: gwiazdki cynamonowe z lukrem bezowym, niezwykle popularne w niemieckojęzycznej części kraju.
• Brunsli: czekoladowe ciasteczka z dodatkiem mielonych migdałów, typowe dla kantonu Bazylea.
• Tirggel: cienkie miodowe ciastka zdobione tłoczonymi wzorami, charakterystyczne dla Zurychu.

Dodatkowo w niektórych regionach przygotowuje się słodkie chleby czy pierniki dekorowane lukrem. Ich zapach unosi się w wielu domach i kawiarniach, wprowadzając świąteczny nastrój.

Regionalne różnice w obchodach

• Niemieckojęzyczna część (m.in. Zurych, Berno, Lucerna)
  Tradycje czerpią zarówno ze zwyczajów niemieckich, jak i typowo szwajcarskich. Wiele rodzin w Wigilię jada wspomniane fondue chinoise lub raclette. Dużą uwagę przywiązuje się do odpowiedniej dekoracji choinki, często przy akompaniamencie tradycyjnych kolęd (Weihnachtslieder).
• Francuskojęzyczna część (m.in. Genewa, Lozanna, Fryburg)
  Tutaj zwyczaje mają wiele wspólnego z kulturą francuską. Rodziny nierzadko spotykają się na uroczystej kolacji, podczas której na stołach królują francuskie inspiracje kulinarne, np. foie gras, owoce morza lub różnego rodzaju pasztety. Deserem często jest bûche de Noël.
• Włoskojęzyczna część (kanton Ticino)
  Podobnie jak we Włoszech, Boże Narodzenie w Ticino to czas głośnej, radosnej atmosfery, biesiad ze znajomymi i rodziną przy tradycyjnych daniach takich jak risotto, polenta czy ravioli. Podaje się też słynne włoskie panettone – lekkie ciasto drożdżowe z bakaliami.
• Romansz (kantony Gryzonia – Graubünden)
  Tradycje często łączą elementy kultur sąsiednich – niemieckiej i włoskiej – ale zachowują również lokalną tożsamość. Odwiedzając te górskie regiony, można spotkać unikatowe kolędy w języku romansz i skosztować miejscowych specjałów, jak np. Bündner Nusstorte (tarta orzechowa).

Zimowe atrakcje i świąteczna atmosfera

Okres Bożego Narodzenia w Szwajcarii to nie tylko czas spędzony w domach. Dla wielu rodzin tradycją stało się korzystanie z zimowych atrakcji:

• Wyjazdy na narty lub snowboard w Alpach i ośrodkach sportów zimowych (np. Zermatt, Davos, St. Moritz).
• Łyżwiarstwo na lodowiskach miejskich, które w okresie świątecznym są szczególnie popularne.
• Malownicze spacery po mniejszych miasteczkach i wsiach, ozdobionych iluminacjami, czy zimowe wędrówki po szlakach górskich.

Wiele hoteli i pensjonatów organizuje w tym czasie specjalne pakiety świąteczne, a odwiedzający mogą liczyć na bogaty program rozrywkowy i degustację regionalnych specjałów.

Znaczenie religijne i rodzinne

Choć współczesne obchody Bożego Narodzenia w Szwajcarii w dużej mierze przybrały charakter komercyjny i rekreacyjny, nie można zapominać o ich głębokim religijnym wymiarze. Dla rodzin katolickich i protestanckich jest to czas skupienia na narodzeniu Jezusa Chrystusa, uczestniczenia w nabożeństwach, wspólnego śpiewania kolęd i rozważania symboliki świąt.

Najważniejszy pozostaje jednak wymiar rodzinny – zjazdy krewnych, rozmowy przy wspólnym stole, dzielenie się opłatkiem (choć ten zwyczaj bardziej rozpowszechniony jest wśród Szwajcarów polskiego pochodzenia) oraz czas na radość i wzajemne obdarowywanie się.