Fastnacht (inaczej Fasnacht, Fasnet czy Karneval) to jedna z najbardziej rozpoznawalnych i zarazem najbarwniejszych tradycji w Szwajcarii. Mieszkańcy tego kraju łączą radość, humor i satyrę w hucznych obchodach zapowiadających koniec zimy i rozpoczęcie Wielkiego Postu. Fastnacht jest głęboko zakorzeniona w kulturze poszczególnych regionów Szwajcarii i przyciąga rokrocznie zarówno miejscowych, jak i turystów z całego świata.

Historia i pochodzenie Fastnacht

Choć powszechnie uważa się, że tradycje karnawałowe mają początki w zwyczajach przedchrześcijańskich (np. w świętach związanych z przesileniem zimowym), to przez wieki Fastnacht w Szwajcarii podlegała wpływom zarówno religijnym, jak i politycznym. Okres przed Wielkim Postem stał się momentem na huczne zabawy, pozwalające „wyszumieć się” przed czasem wyciszenia i pokuty.

W Szwajcarii można wyróżnić różne odmiany Fastnacht, głównie w zależności od regionu językowego i tradycji lokalnych. W części niemieckojęzycznej funkcjonuje nazwa Fasnacht lub Fasnet, we francuskojęzycznej spotkać można słowo carnaval, a w regionie włoskojęzycznym mówi się o carnevale.

Tradycje i symbole

Maski i kostiumy
Podczas Fastnacht maski mają szczególne znaczenie. Często wyróżniają się dużymi, ręcznie malowanymi głowami (tzw. Larven), przedstawiającymi karykatury polityków, postaci ze świata kultury czy lokalnych osobistości. Satyra i krytyka społeczna są kluczowym elementem szwajcarskiego karnawału.

Guggenmusik
Charakterystyczne dla wielu szwajcarskich karnawałów orkiestry, które głośną i nieco dysharmonijną muzyką starają się zaskoczyć słuchaczy. Ich repertuar to prawdziwa mieszanina stylów: od tradycyjnych melodii ludowych, przez jazz, aż po współczesne przeboje pop.

Konfetti
W trakcie parad nie brakuje rzucanych garściami kolorowych konfetti, którymi obsypuje się uczestników. Jest to też jedna z ulubionych „broni” karnawałowych dzieci – nie ma chyba osoby, która wyszłaby z parady bez kolorowych ścinków we włosach czy kieszeniach.

Plakiety karnawałowe (tzw. Blaggedde / Plakette)
W wielu regionach Szwajcarii dochód ze sprzedaży pamiątkowych plakietek przeznaczony jest na organizację kolejnych karnawałów. Zakup takiej plakietki to nie tylko gest wsparcia, ale też pamiątka – co roku projekt ma inny motyw przewodni.

Główne ośrodki obchodów Fastnacht w Szwajcarii

Bazylea (Basel)
Bazylejski Fasnacht uchodzi za jedną z najważniejszych, a przy tym najbardziej wyjątkowych form karnawału w Europie. Rozpoczyna się zawsze w poniedziałek po Środzie Popielcowej o czwartej nad ranem (tzw. Morgestraich, zapisywany także jako Morgenstreich). Wtedy gaszone są wszystkie światła w mieście, a z ciemności wyłaniają się pierwsze grupy karnawałowe, maszerujące przy dźwiękach bębnów i fletów. Parady, koncerty i zabawy trwają nieprzerwanie do czwartku rano.
Co ciekawe, Bazylejska Fasnacht została wpisana na listę niematerialnego dziedzictwa UNESCO, doceniając tym samym jej unikatowość i wartość kulturową.

Lucerna (Luzern)
W Lucernie start karnawału ogłasza się w Schmutziger Donnerstag (tzw. „brudny czwartek”). Centralną atrakcją są barwne parady z platformami i orkiestrami Guggenmusik, czyli zespołami grającymi w specyficzny, głośny i nieco „fałszujący” sposób muzykę od tradycyjnej po pop. Kulminacja zabaw przypada na weekend, kiedy ulice miasta zapełniają się przebranymi postaciami, a każda z grup stara się przyciągnąć uwagę oryginalnym motywem muzycznym oraz kostiumami.

Lozanna (Lausanne) i region francuskojęzyczny
Na francuskojęzycznych obszarach Szwajcarii karnawał określany jest mianem carnaval. Tutaj parady mogą mieć nieco inny charakter, często bardziej przypominający francuskie korowody karnawałowe. Niemniej jednak nie brakuje elementów satyry, tańca, muzyki czy bębnów. Również tu zobaczymy przebierańców w maseczkach, nawiązujących do lokalnych legend i historii.

Gryzonia (Graubünden)
W alpejskim kantonie Gryzonia (szczególnie w regionach niemiecko- i retoromańskojęzycznych) obchody karnawału przybierają charakter mocno folklorystyczny. Parady mogą być mniejsze i bardziej kameralne niż w dużych miastach, ale dzięki temu zapewniają unikatową, niemalże „rodzinną” atmosferę, podczas której lokalne społeczności silnie się integrują.

Jedzenie i napoje

Fasnachtschüechli
To specjalne ciastko karnawałowe, smażone na głębokim oleju i posypywane cukrem pudrem. Przypomina nieco polskie faworki, choć ma nieco inny kształt i jest cieńsze.
Berliner / Krapfen
W niemieckojęzycznych częściach Szwajcarii popularne w karnawale są również słodkie pączki, często wypełnione marmoladą lub kremem waniliowym. Tradycja spożywania tych słodkości wynika z dawnego zwyczaju „pozbywania się” zapasów tłuszczu i cukru przed rozpoczęciem Wielkiego Postu.
Grzane wino i poncz
Podczas chłodniejszych dni karnawałowych na ulicach często można kupić kubek gorącego ponczu owocowego lub słodkiego grzanego wina. Nie tylko rozgrzewają, lecz także dodają energii podczas wielogodzinnego świętowania.

Ciekawostki

Różne terminy obchodów
Niektóre regiony Szwajcarii, zwłaszcza te o tradycji protestanckiej (jak Bazylea), przesunęły obchody Fastnacht na późniejszy termin (tj. tydzień po oficjalnym zakończeniu karnawału). Dzięki temu osoby zainteresowane mogą uczestniczyć w kilku szwajcarskich karnawałach jeden po drugim!

Status UNESCO
Bazylejski Fasnacht został w 2017 roku wpisany na listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego UNESCO. To wyróżnienie podkreśla wyjątkowość tradycji oraz rolę, jaką odgrywa ona w życiu społeczności lokalnej.

Ochrona przed hałasem?
Mimo że Szwajcaria słynie z rygorystycznych przepisów dotyczących ciszy nocnej, podczas Fastnacht zasady bywają nieco „zawieszone”. Karnawałowicze cieszą się wyjątkowym przyzwoleniem na głośną zabawę, co szczególnie widać w Bazylei podczas Morgestraich, startującego o czwartej nad ranem.

Duże znaczenie lokalnych dialektów
W trakcie występów artystycznych i przemarszów często używane są lokalne dialekty. W wielu pieśniach karnawałowych czy humorystycznych występach słychać różnorodność językową Szwajcarii. To kolejny aspekt podkreślający regionalną tożsamość i kulturę.

Rywalizacja w sztuce tworzenia masek
W niektórych miastach organizowane są oficjalne konkursy na najpiękniejsze lub najbardziej oryginalne maski i kostiumy. Dla lokalnych twórców (często są to warsztaty rzemieślnicze, grupy artystyczne lub pasjonaci) to doskonała okazja do zaprezentowania swojego talentu i zdobycia uznania wśród mieszkańców oraz turystów.