Szwajcaria, mimo że oficjalnie pozostała neutralna podczas II wojny światowej (1939–1945), znalazła się w wyjątkowo trudnej sytuacji geopolitycznej. Otoczona przez państwa Osi – III Rzeszę, Włochy i okupowaną Francję – musiała przygotować się na potencjalną inwazję, jednocześnie prowadząc złożoną politykę dyplomatyczną i gospodarczą, aby przetrwać w czasie globalnego konfliktu.
Neutralność Szwajcarii i zagrożenie inwazją
Ogłoszenie neutralności
- 1 września 1939 roku, po ataku Niemiec na Polskę, Szwajcaria ogłosiła pełną neutralność.
- Podkreśliła, że nie będzie angażować się w konflikt ani pozwalać na używanie swojego terytorium przez żadną ze stron.
Mobilizacja armii
- Już 2 września 1939 roku Szwajcaria ogłosiła pełną mobilizację wojskową.
- Dowództwo armii objął generał Henri Guisan, który opracował strategię obrony kraju.
- Do ochrony granic i kluczowych punktów zmobilizowano około 850 000 żołnierzy – niemal całą zdolną do walki populację mężczyzn.
Plany inwazji Niemiec na Szwajcarię
- Hitler rozważał atak na Szwajcarię w ramach operacji „Tannenbaum”.
- Niemcy jednak nigdy nie przeprowadzili ataku, ponieważ Szwajcaria była trudnym celem – posiadała górzysty teren i dobrze przygotowaną armię.
Strategia obronna i polityka dyplomatyczna
Plan „Reduit” – Obrona Alp
Generał Guisan opracował strategię obronną „Reduit”, zakładającą:
- Wycofanie głównych sił do Alp, gdzie mogłyby one prowadzić długotrwałą walkę partyzancką.
- Zniszczenie mostów, tuneli i dróg, aby utrudnić Niemcom przemieszczanie się.
- Przygotowanie schronów i magazynów w górach, gdzie mogłaby przetrwać armia i rząd.
Kontrowersyjna polityka wobec III Rzeszy
Aby uniknąć inwazji, Szwajcaria prowadziła delikatną grę dyplomatyczną:
- Utrzymywała stosunki handlowe z Niemcami – eksportowała m.in. zegarki, broń i sprzęt wojskowy.
- Umożliwiała tranzyt niemieckich towarów przez swoje terytorium.
- Nie dołączyła do aliantów, choć potajemnie pomagała ich wywiadowi i umożliwiała lotnikom alianckim lądowanie w Szwajcarii.
Z jednej strony działania te pomogły uniknąć ataku, z drugiej – wywołały kontrowersje po wojnie, zwłaszcza w kontekście współpracy banków szwajcarskich z III Rzeszą.
Szwajcaria a uchodźcy i kwestia żydowska
Uchodźcy wojenni
- Szwajcaria przyjęła około 300 000 uchodźców, w tym politycznych przeciwników Hitlera, zbiegłych żołnierzy alianckich i osoby prześladowane.
- Około 27 000 osób pochodzenia żydowskiego znalazło schronienie w Szwajcarii.
Kontrowersje dotyczące uchodźców żydowskich
- W 1938 roku Szwajcaria, pod naciskiem Niemiec, zaczęła odmawiać wjazdu wielu Żydom, uznając ich za „uchodźców ekonomicznych”.
- Tysiące osób zostało zawróconych na granicy, co w wielu przypadkach oznaczało śmierć w nazistowskich obozach koncentracyjnych.
- Po wojnie Szwajcaria była krytykowana za tę politykę, choć jednocześnie na jej terenie działały organizacje pomagające uchodźcom.
Rola gospodarki i banków szwajcarskich
Handel z III Rzeszą
Szwajcaria eksportowała do Niemiec różne towary, w tym:
- Maszyny precyzyjne i zegarki – kluczowe dla niemieckiego przemysłu wojennego.
- Broń i amunicję – choć w ograniczonych ilościach.
Szwajcarskie banki i niemieckie złoto
- III Rzesza przechowywała swoje rezerwy złota w szwajcarskich bankach, co później wywołało ogromne kontrowersje.
- Po wojnie okazało się, że część tego złota pochodziła ze skonfiskowanych majątków Żydów.
- W 1990 roku rozpoczęły się negocjacje dotyczące zwrotu tych środków i wypłacenia odszkodowań ofiarom Holokaustu.
Szwajcaria jako centrum wywiadu i dyplomacji
Szwajcaria jako punkt kontaktowy dla wywiadów
- Allied Intelligence Bureau i inne organizacje prowadziły działalność w Szwajcarii, przekazując informacje aliantom.
- Niemieccy opozycjoniści, w tym członkowie ruchu oporu, także korzystali z neutralnego terytorium Szwajcarii.
Dyplomatyczna rola Szwajcarii
- Szwajcaria reprezentowała interesy państw, które nie miały wzajemnych stosunków dyplomatycznych.
- Pomagała w wymianie jeńców wojennych.
